Duchowość ponad podziałami

 

 

   Człowiek, istota duchowa, wyraża swą duchowość pod różnymi postaciami i zmierza do szczytu różnymi drogami. Jednak czysta duchowość pozostaje nienaruszona i zawsze ta sama w swej istocie, mimo różnych postaci, jakie przybiera i dróg, którymi prowadzi. Czysta duchowość zasiewa w świecie pokój i pobudza do dobroci – do miłości i czynienia dobra.

   Mimo tej jedności duchowości, człowiek wciąż się dzieli, patrząc tylko na odbicia i różnice wyrazu. Jeden widzi biały odblask duchowości, a inny czerwony. Jeden utożsamia się z bielą, a drugi z czerwienią. Zaślepiony, chwyta się jednej tylko barwy, zapominając o przestrzeni nadprzyrodzonej – bezbarwnej, i o jej wielobarwnych przejawach. Jak małe dziecko, chwyta się jednej tylko strony, nie widząc całości.

Rozmowa o Jezusie i Buddzie

między wędrowcem a ojcem franciszkaninem

   Ojciec: Powiedz, jak postrzegasz Buddę i kim jest dla Ciebie Jezus?

   Wędrowiec: Przyznaję, że moja dusza nie widzi różnicy między Jezusem a Buddą. Widzę Buddę jako postać Jezusa Chrystusa, ale nie zaprzeczam przez to jednorodzoności Bożego Syna.

   Ojciec: Jakże Budda miałby być postacią Chrystusa?

   Wędrowiec: Otóż będąc obrazem Wiecznego Świętego (albo Wiecznego Buddy), jest On Tym, który jako Słowo zrodzony jest z Wiecznej Myśli; jest Synem z Ojca. Same święte pisma buddyjskie nadają Buddzie przydomek Zbawiciela albo Zbawiciela Świata, przez co jeszcze wyraźniej zaznacza się Jego podobieństwo do Syna Bożego, Jezusa (Zbawiciela).¹ O samym Buddzie mówi się jako o Wszechwiedzącym i pełnym miłości do wszystkich istot. Są to przymioty Boskie i tylko Bóg posiada w doskonałym stopniu te dwa pierwiastki mądrości i miłości. Pod tym względem nie ma więc trudności, aby widzieć w Buddzie Syna Bożego, jedną z osób Trójcy Świętej. Potwierdzałby to także sposób życia Buddy i Jego przykład. Ponadto przydomki, takie jak Obrazowa Postać, Zbawiciel, Wszechwiedzący, Święty, nie zostały nadane tylko przez zauroczonych wyznawców, ale widać je jako rzeczywiste imiona osoby zwanej Buddą, potwierdzone przez Jego święte słowa i czyny.

   Ojciec: Czy widzenie Buddy jako postaci Boga nie przeczyłoby jednorodzoności Syna Bożego?

   Wędrowiec: Otóż Syn Boży jest jednorodzony jako Słowo zrodzone z Boga, niezależnie od postaci jaką przyjmie. Tę niezależność postaciową ukazać mogą trzy przykłady: przykład uczniów idących drogą do Emaus, przykład opłatka ze Mszy Świętej i przykład zmiennej postaci obrzędu Mszy. (Powiem o tym jeszcze później).

   W wyznaniu wiary chrześcijańskiej słyszymy: „Wierzę w Boga, Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela Nieba i Ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych, i w jednego Pana, Jezusa Chrystusa, Syna Bożego jednorodzonego, który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami. Bóg z Boga, światłość ze światłości, Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego, zrodzony, a nie stworzony, współistotny Ojcu, a przez Niego wszystko się stało. On to dla nas, ludzi, i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba, i za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem...”

   Jest więc Ten Syn Boży jednorodzony, bo był zrodzony z Boga jako Jedyny przed wszystkimi wiekami, a Bóg nie rodzi z siebie nic prócz Boga. Dlatego jest Bogiem z Boga, Światłem ze Światła, Prawdziwym z Prawdziwego. Stał się zrodzony, ale nie stworzony. Dlatego zachowuje swój pierwotny stan jednorodzonego mimo swego wcielenia w człowieku – mimo postaci jaką przyjmuje. To Przedwieczne Słowo przyjmuje ciało i staje się człowiekiem z Miłości – za sprawą Ducha Świętego. W tym Słowo jest jednorodzone. Jednorodzoność nie oznacza jednopostaciowości Jezusa Chrystusa. To znaczy nie wyklucza ona, że Jezus Chrystus, Słowo Boże, może przyjąć wiele postaci. Wykażę to teraz przez trzy przykłady: przykład różnych postaci Zmartwychwstałego Chrystusa, przykład postaci opłatka i przykład różnych postaci obrzędu Mszy Świętej.

   W Ewangelii według św. Łukasza (24,13-35) napisano o tym, jak zmartwychwstały Jezus ukazuje się swym uczniom w drodze do Emaus. Uczniowie idą drogą, omawiając zdarzenia jakie właśnie zaszły w Jerozolimie – o tym, jak zabito Syna Bożego. Nagle przyłącza się do nich obcy człowiek i pyta o czym tak rozmawiają. Wtedy uczniowie opowiadają wszystko nieznajomemu, a ten na podstawie ich wypowiedzi zaczyna wyjaśniać im stare pisma prorockie, odnosząc je do Chrystusa. Później uczniowie zapraszają towarzysza do wspólnego posiłku i tam rozpoznają w nim Jezusa, gdy widzą jak błogosławi i łamie chleb, dzieląc się z innymi. Wtedy Jezus nagle znika im z oczu. Podobne zdarzenie zmiany postaci zmartwychwstałego Jezusa opisane jest w Ewangelii św. Jana (J 21), kiedy apostołowie łowią ryby, a z brzegu wzywa ich jakiś nieznajomy, którego jeden z apostołów rozpoznaje jako Jezusa.

   Czy nie wydaje się możliwe, że Jezus ukazał się na Wschodzie w postaci Buddy, w innym miejscu i czasie, a my, chrześcijanie, szliśmy cały czas obok Niego jak uczniowie z Emaus, mając przesłonięte oczy (por. Łk 24,16) i nie rozpoznając w Nim Jezusa?²

   Ojciec: Dlaczego w takim razie Kościół i Papież nic o tym nie powiedzieli, a dopiero teraz ty jeden masz takie pomysły?

   Wędrowiec: Zdanie większości i ludzkie godności nie zawsze stanowią o prawdziwości zdania. W dziejach Izraela na przykład słyszymy, jak wszyscy prorocy w kraju byli jednomyślni co do pewnej sprawy, a pośród nich znalazł się jeden o zdaniu odmiennym, które jak się później okazało było właśnie tym słusznym (zob. opowieść o Micheaszu w 1 Krl 22,1-40). Widocznie jest to zamysłem Boga, że przez długi czas pozostawia pewne prawdy w ukryciu i dopiero po wiekach pozwala wyjść im na jaw. Wielu ludzi ma przeczucie tych ukrytych prawd, ale nie każdy ośmiela się te swoje przeczucia wyraźnie określić i wypowiedzieć.

   Jeszcze drugi przykład wielopostaciowości Chrystusa – opłatek ze Mszy Świętej. W obrzędzie Mszy chrześcijanie przyjmują Jezusa pod postacią opłatka zlepionego z mąki. Wcześniej jeszcze w obrzędzie Mojżeszowym, składano w darze baranka, a na krzyżu w zastępstwie baranka umarł Jezus – Bóg-Człowiek. Jezus zaś zanim umarł polecił apostołom, aby wspominali Go pod postacią chleba. Dzisiaj Kościół stanowczo wyznaje, że opłatek poświęcony podczas Mszy przez słowo kapłana i łaskę Ducha Świętego jest rzeczywistym Jezusem Chrystusem. Jeśli zatem Jezus Chrystus stać się mógł opłatkiem, to czemuż tak trudno uznać, że mógł On też przyjąć wyraźną postać w doskonałym mędrcu jakim był Budda? (Używam określenia doskonałego mędrca, bo ono przynajmniej jest do przyjęcia przez umysły chrześcijańskie).

   Trzeci przykład to zmienność postaci obrzędu Mszy Świętej w ciągu wieków. Widzimy jak od początków chrześcijaństwa Msza Święta przybierała różną postać.

   Ojciec: Jedno w całej Mszy nigdy się nie zmieniło – słowa Jezusa w czasie poświęcenia – „To jest ciało moje, to jest krew moja...” itd.

   Wędrowiec: Rzeczywiście. Ale nawet te słowa są zmienną postacią, a znaczenie ma istota tych słów i ona jest wieczna. Prawdziwe znaczenie ma miłosierdzie, jakie jest wyrażone w tych słowach. Słowa te mogą być puste i bezużyteczne, jeśli w ślad za nimi nie pójdzie rzeczywisty uczynek miłosierdzia. Widzimy więc, że nawet postać słów jest zmienna, bo może być rozumiana właściwie albo nie.

   Kto nie jest przeciw nam, ten jest z nami (Łk 9,50).

   Ojciec: Znasz wyznanie naszej wiary: „Wierzę w Boga, Ojca Wszechmogącego” itd. Buddyści nie przyznają się do tych słów. Wygląda więc na to, że stoją z nimi w sprzeczności.

   Wędrowiec: Buddyści nie przyznają się do nich, bo ani ich nie słyszeli, ani nie poznali Tego Jezusa, którego my znamy, czyli Jezusa z Nazaretu, syna Maryi.³ Zauważ, ojcze, że od pierwszych słów wyznania do tych, które mówią o narodzinach Jezusa z Maryi, można uznać, że buddyści są zgodni. Później następują słowa odnoszące się do ziemskiego życia Syna Bożego i tutaj buddyzm zdaje się stać w sprzeczności z Kościołem, ale nawet jeśli tak jest, to ma do tego zupełne prawo, bo nie poznał jeszcze wiarygodnego świadectwa o życiu tego Jezusa (zauważ również, ojcze, że wiarygodne świadectwo często zależy od wyznawców żyjących na ziemi – od tego jak opowiadają wyznawaną prawdę i od czynów jakie spełniają). Jednak mimo to, buddyzm uznaje Boskość w człowieku, ale dla buddystów tym Bogiem-Człowiekiem był Budda.

   Matka w Izraelu urodziła Jezusa, a ziemie na Wschodzie również zapragnęły Syna Bożego i tam porodziła inna matka. Jedno Słowo przybrało więc różną postać w zależności od matek z jakich się zrodziło, tzn. w zależności od miejsc, czasów i osób do których przybyło. Matka jest stworzona do rodzenia. W miejscu, w którym jest potrzebne objawienie Słowa, rodzi ona Świętego, Syna Bożego. Tak więc matka-ziemia wydała na świat Syna Bożego w niejednej postaci.

   Ojciec: A reinkarnacja? Buddyści wyznają reinkarnację, a my, chrześcijanie twierdzimy, że jej nie ma.

   Wędrowiec: W prawowiernym buddyzmie nie stosuje się właściwie takiego pojęcia jak reinkarnacja, czy ponowne wcielenie, a wszystkie dawne języki używają słowa stworzenie albo narodzenie. Ale odrzucając nawet sprawę językową, słyszeć możemy w buddyjskiej myśli, że np. ktoś, kto jest człowiekiem, może stać się po śmierci zwierzęciem. Te prawdy należy rozumieć duchowo, jako przenośnie.

   W buddyzmie jest pojęcie działania, czyli karmy. Jeśli ktoś wykonał w życiu jakieś działanie, to w przyszłości wyda ona owoc. Jeśli ktoś umiera nie wykonawszy działania, to pozostawia po sobie jego ziarna, które później kiełkują w innych osobach, które rodzą się w świecie. Te osoby podejmując się tych działań, przez więź duchową mogą poczuwać się, że żyli już wcześniej w innym ciele jako zwierzęta, duchy, bogowie itp. W istocie człowiek w jednym życiu przyjmuje nieraz zachowania zwierzęce, demoniczne albo boskie – przyjmuje różny wygląd. Nawet więc tutaj, w sprawie reinkarnacji, można widzieć pewien wspólny wątek.

   Przypomnijmy sobie, jak Jezus nazwał Jana Chrzciciela imieniem Eliasza (Mt 17,12-13). Przywołajmy w pamięci wyjaśnienia Ojców Kościoła, którzy Mojżesza, Salomona i inne wielkie i mniejsze osobistości z dziejów Izraela widzieli jako postać Chrystusa (typ, rodzaj, obraz). Również buddyści patrzą podobnie na sprawę reinkarnacji. Mimo że widzą w Dalajlamie wcielenie Awalokiteśwary, to wiedzą też dobrze, że w dziejach świata Awalokiteśwara był inną osobą niż Dalajlama, a Dalajlama XIII to nie ta sama osoba co Dalajlama XIV. Postrzegają go jako tę samą osobę (typ) – Wcielenie Miłosierdzia – ale są świadomi, że w dziejach świata pojawiała się ona pod różnymi imionami (także w różnych miejscach i w różnych ciałach).

   Ojciec: Wszystko to herezja. Ale ze wszystkich opisanych przez Kościół herezji, z taką się jeszcze osobiście nie spotkałem. Nie dozwalam ci, abyś pozostawał tutaj z nami. Kiedyś pod natchnieniem Ducha Świętego mógłbyś wygłosić jakieś zdanie o Buddzie wśród naszych wiernych, a to byłoby zagrożeniem dla Kościoła.

   Wędrowiec: Dobrze, pójdę. Zastanów się jednak, ojcze, nad tym, czy herezja, której jeszcze nie było, nie może być prawdą?⁴ A Duch Święty czy może natchnąć do czegoś, co stanowiłoby zagrożenie dla Kościoła? Dlaczegóż ludzie Kościoła mieliby się bać Buddy, skoro jest im znajomy Jezus, któremu diabeł nawet nie jest straszny? Widzę tutaj, ojcze, że Nasz Pan Jezus mało jeszcze został poznany i wciąż przez swoich jest krzyżowany.

   Chciałem ci dać światło zrozumienia, które pozwala przekroczyć granice ludzkich uwarunkowań i doprowadza do pokoju i miłości między wszystkimi. Niepotrzebny jest nam strach przed obcością. Ale nie przyjmujecie, to idę dalej.

1  Oto kilka wyjątków z książki Nauka Buddy (która jest wyborem przekładów ze świętych pism buddyjskich; wydanym przez Bukkyo Dendo Kyokai, Tokyo, Japan), odnoszących się do Buddy jako Zbawiciela: „Kiedy ten Książę dorośnie i nie opuści pałacu, wtedy zostanie wielkim królem i podbije cały świat. Ale jeśli porzuci on pałace i poświęci swe życie religii, wówczas stanie się Buddą, Wybawcą świata” (I.1.1.2). „Chociaż ciało Buddy jest trojakie, Jego duch oraz cel jest jeden: wybawienie wszystkich ludzi” (I.3.1.4). „Ponieważ umysł [rozumiej: duch] Buddy Amidy z wszelkimi jego nieskończonymi możliwościami miłości i mądrości jest czystym miłosierdziem, Budda może wybawić wszystkich” (II.8.1.6). „Budda jest ojcem w Swym miłosierdziu i matką w Swej dobroci. Ludzie często działają z wielką gorliwością, przez nieświadomość oddając się ziemskim namiętnościom. Budda również jest gorliwy w swym miłosierdziu dla ludzi. Pozbawieni Jego miłosierdzia, są oni bezradni. Jako dzieci Buddy powinni przyjąć Jego sposoby wybawienia” (I.2.2.4). „Ludzie na ogół wyobrażają sobie, że Budda narodził się jako książę i zostawszy żebrakiem, odnalazł drogę do Oświecenia. W rzeczywistości przygotowanie było bardzo długie, gdyż Budda istniał zawsze w tym świecie, który nie ma początku ani końca. Jako Wieczny Budda, znał on wszystkich ludzi i stosował wszelkie sposoby wybawiania” (I.2.3.1). „Ludzie nie mogą być wybawieni, jeśli polegać będą tylko na swojej mądrości – rzekł Budda – muszą uwierzyć i przyjąć moją naukę [tzn. Słowo]” (I.3.3.5).
2  Z Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego (129): „Jezus Zmartwychwstały jest całkowicie wolny w wyborze form ukazywania się swoim uczniom; może się ukazywać, jak i kiedy chce, i pod różnymi postaciami”.

3  W istocie, gdy byłem w buddyjskich klasztorach w Nepalu i Indiach mało który z mnichów słyszał cokolwiek o Jezusie. Niektórzy nie mają nawet świadomości, że była taka postać w dziejach świata.

4  Wydaje się, że sam Pan Jezus był niegdyś przykładem takiej herezji.